Bart Grutters: 'Een belangrijke uitzondering op open data geldt voor gegevens over kwetsbare soorten'
'Het opendatabeleid van de NDFF geven we heel zorgvuldig met elkaar vorm'
De data uit de NDFF vertellen ons hoe het er met de natuur voor staat. Op basis van deze waarnemingen, veelal door vrijwilligers verzameld, worden belangrijke beslissingen genomen. Des te belangrijker dat iedereen vrij toegang krijgt tot deze gegevens. Met de transitie van de NDFF naar open data wordt hier gehoor aan gegeven. 'Dat moet uiteraard heel zorgvuldig gebeuren: sommige soorten zijn kwetsbaar en ook met persoonsgegevens moet je zorgvuldig omgaan', zegt Bart Grutters, kwaliteitscoördinator van de NDFF. 'Daarom hebben we afgelopen jaar samen met diverse partners een opendatabeleid opgesteld.'
'Het uitgangspunt voor dit beleid is om de waarnemingen in de NDFF zo breed mogelijk beschikbaar te stellen. Want een zo open mogelijke NDFF komt ten goede aan natuurbeheer en -monitoring, besluitvorming en rapportages, en daarmee aan natuurbescherming en natuurbehoud. Daarnaast geeft een open NDFF vrijwilligers toegang tot de data waaraan ze zelf hebben bijgedragen en biedt het transparantie over alle verzamelde en gebruikte natuurdata. Tot slot sluit het aan bij het overheidsbeleid om data zo veel mogelijk open te maken.' Open, tenzij 'Een belangrijke uitzondering op open data geldt voor gegevens over kwetsbare soorten. Voor deze soorten is het belangrijk dat de verblijfplaatsen of de soort zelf niet verstoord of aangetast worden. Geheimhouding van de locatiedetails is in het belang van de soort en weegt zwaarder dan het belang van openbaarmaking. Samen met de experts hebben we een lijst van kwetsbare soorten opgesteld, die uiteindelijk zo’n duizend soorten bevat. Komende tijd werken we door aan de verfijning en nadere onderbouwing van de lijst. Omdat de natuur altijd in beweging is, zorgen we dat deze lijst ook blijft meebewegen. Daarnaast zijn de open data vrij van persoonsgegevens.' Afwegingen maken 'We vinden het belangrijk om transparant te zijn over de onderbouwing: waarom de ene soort wel en de andere soort niet? We baseren ons op bepaalde eigenschappen van soorten, zoals zeldzaamheid en voortplantingssnelheid. Daarnaast wegen we verschillende risico's tegen elkaar af: aan de ene kant is er kans op verstoring van een locatie of soort, maar aan de andere kant is er het belang dat er rekening gehouden moet worden met kwetsbare soorten, bijvoorbeeld in het maaibeheer. En open data kan een stimulans zijn voor bewoners en natuurliefhebbers om te waken over lokale natuurwaarden en hun enthousiasme over natuur met andere liefhebbers te delen.'
Samen 'Om zo zorgvuldig mogelijk te werk te gaan, en zo veel mogelijk perspectieven mee te nemen in de overwegingen, hebben we bij het opstellen van het opendatabeleid en uitwerkingen daarvan zoals de lijst kwetsbare soorten, zo veel mogelijk partners betrokken. Dat waren zowel bronhouders waarvan we natuurdata toevertrouwd krijgen, als afnemers die natuurgegevens gebruiken voor natuurbeheer en -bescherming. Onder hen waren overheden, terreinbeheerders, soortenorganisaties en Sovon, Waarneming.nl en ecologische adviesbureaus. Om te zorgen dat de natuurdata op een juiste manier gebruikt worden, hebben we aandachtspunten voor het gebruik van natuurgegevens opgesteld, waar we afnemers van natuurgegevens op gaan wijzen. Ook dienen afnemers aan bronvermelding te doen zodat altijd duidelijk is waar de data vandaan komen.'
Open data in de praktijk
Hoe komt 'open data, tenzij' er straks in de praktijk uit te zien? De open data in de NDFF bevatten natuurwaarnemingen zonder persoonsgegevens van de waarnemer, en zonder details van kwetsbare soorten (1x1 of 5x5 kilometerhokken). Deze open data zijn op lokale schaal zonder registreren, dus anoniem, via de website te bekijken en te downloaden (exporteren op 5x5 kilometerhokken).
Als je je registreert bij de NDFF, krijg je toegang tot meer functionaliteiten en kun je bijvoorbeeld gedetailleerde gegevens exporteren. Beveiligde data, zoals detaillocatie van kwetsbare soorten, zijn alleen toegankelijk voor geautoriseerde gebruikers. Dat zijn organisaties die deze gegevens nodig hebben voor het uitvoeren van hun taken én voorwaarden hebben ondertekend over het zorgvuldig gebruik ervan. Op die manier geven we maximale openheid, op een zo veilig mogelijke manier.
Maurice La Haye: 'Met het opengaan van de NDFF worden ook de laatste drempels weggenomen om de beschikbare data voor iedereen toegankelijk te maken'
'Opengaan NDFF is goed én brengt uitdagingen met zich mee'
Maurice La Haye kan niet zonder de NDFF, bekent hij. Onmisbaar voor zijn werk, als teamleider van het Land- en zeezoogdierenteam van de Zoogdiervereniging, van waaruit hij input gaf voor het nieuwe opendatabeleid van de NDFF. La Haye ziet het opengaan van de NDFF als een goede ontwikkeling, maar voorziet ook uitdagingen: 'De interpretatie van natuurdata is en blijft werk voor ecologen.'
Waarom is de NDFF onmisbaar voor je? 'Er zijn tegenwoordig ontzettend veel bronnen en manieren om data te verzamelen; we meten steeds meer en beter. Het is fijn dat er één centrale databank is waar alles gebundeld is. De NDFF geeft op die manier een goed beeld van de verspreiding van soorten en ontwikkelingen daarin. Op basis daarvan worden bijvoorbeeld onze rode lijsten opgesteld.' De NDFF wordt nu gereed gemaakt voor open data: hoe kijk je naar die ontwikkeling? 'Heel veel natuurdata zijn al openbaar, maar met het opengaan van de NDFF worden ook de laatste drempels weggenomen om de beschikbare data voor iedereen toegankelijk te maken. Dat is een heel goede ontwikkeling. Daarmee is voor iedereen zichtbaar waar beschermde of bedreigde soorten voorkomen en moet men daar rekening mee houden en zorgen voor behoud van die soorten.'
'Tegelijkertijd zijn er ook zorgen: wat gebeurt er vervolgens met die data, waar worden ze voor gebruikt? Er zullen misschien allerlei kaartjes en rapporten verschijnen die standpunten onderbouwen die ver afliggen van de werkelijkheid. Daar is dan geen ecoloog aan te pas gekomen. De interpretatie van natuurdata is en blijft werk voor ecologen.' Hoe kunnen we zorgen dat het kaf van het koren gescheiden wordt? 'In de wetenschap controleer en valideer je elkaars publicaties door middel van peer review, waarmee de betrouwbaarheid van onderzoek wordt gewaarborgd. Als het gaat om natuurdata en -onderzoek, ontstaat er al snel achterdocht, bijvoorbeeld omdat we ons als Zoogdiervereniging óók richten op de bescherming van soorten. Er is dus behoefte aan een neutrale scheidsrechter; de Ecologische Autoriteit zou hierin een belangrijke rol kunnen vervullen wat mij betreft.'
'De detaillocaties van ongeveer duizend soorten worden alleen getoond aan geautoriseerde afnemers'
'Naast het interpreteren van data, zijn er ook zorgen over de gevolgen voor de kwetsbare soorten die gevoelig zijn voor verstoring. Daarom hebben we met alle soortenorganisaties en de NDFF een lijst van kwetsbare soorten opgesteld. De detaillocaties van ongeveer duizend soorten worden alleen getoond aan geautoriseerde afnemers.' Hoe beslis je welke soorten op deze lijst moeten? 'Voor ons als Zoogdiervereniging was er niet heel veel discussie nodig: we hebben uiteindelijk dertien soorten voorgesteld. Bijvoorbeeld vanwege kans op stroperij – wolf, goudjakhals, lynx – of vanwege verstoring van de verblijfplaatsen. Neem bijvoorbeeld de vale vleermuis. In Nederland is er maar één kolonie bekend, die gehuisvest is op een zolder van een klooster. Zowel de vleermuizen als de kloosterlingen zitten niet te wachten op een toestroom van bezoekers.' 'Soms is er ook sprake van moedwillige verstoring van locaties, bijvoorbeeld van dassenburchten, omdat mensen overlast van dassen ondervinden. Toch heeft afschermen van dassenburchten in de NDFF niet veel zin, want de verstoorder weet in de meeste gevallen allang waar de dassenburcht zich bevindt.' Hoe belangrijk zijn de NDFF en (open) natuurdata voor de toekomst van de natuur? 'Mede dankzij de duizenden vrijwilligers en de goede meetprogramma’s hebben we steeds meer en betere natuurdata beschikbaar. Het stemt hoopvol dat de overheid het belang van de NDFF inziet en hierin investeert. Ondertussen gaat het wel rap achteruit met de natuur in Nederland. Ik hoop dat de overheid dus niet alleen blijft inzetten op goede monitoring, maar daadwerkelijk ook de verslechtering van de natuur en de biodiversiteit gaat aanpakken.'
Deel dit artikel
